زندگی نامه
بسم الله الرحمن الرحیم
شرح حال زندگانی حضرت آیت الله سید علی اکبر حائری (دام ظله)
حضرت آیت الله سید علی اکبر حائری در سال ۱۳۳۳ هجری شمسی برابر با ۱۹۵۴ میلادی در شهر نجف اشرف در خانواده‌ای مشهور به زهد و تقوی دیده به جهان گشود.
پدر ایشان مرحوم آیت الله سید علی حسینی حائری (در گذشته ۱۳۹۸ هجری قمری) و مادر ایشان فرزند حضرت آیت الله مرحوم شیخ محمدرضا فاضل نیشابوری بود.
برادر بزرگ ایشان حضرت آیت الله العظمی سید کاظم حائری دامت برکاته (متولد ۱۳۱۷ هجری شمسی) از مراجع عظام تقلید و از شاگردان بنام شهید سید محمد باقر صدر (قدس سرّه) است.
برادران دیگر ایشان آیت الله شهید سید محمد علی حائری (که به دست رژیم ستمگر بعث عراق به شهادت رسید) و حجت الاسلام و المسلمین سید محمد حسین حائری، هر دو از فضلای حوزه علمیه نجف و از شاگردان مرحوم شهید سید محمد باقر صدر بودند.
تحصیلات
ایشان تحصیلات خود را نزد مادر خود شروع کرده و خواندن و نوشتن را نزد وی آموخت و دروسی چون ریاضیات را نیز از پدرش فرا گرفت.
سپس مقدمات دروس حوزوی همچون علم صرف و نحو و منطق و … را نزد پدر و برادرانش (حضرت آیت الله العظمی سید کاظم حائری حفظه الله و شهید آیت الله سید محمد علی حائری) و همچنین نزد مرحوم سید نور الدین اشکوری و حضرت آیت الله سید عبد الهادی شاهرودی آموخت.
ایشان فراگیری دروس حوزوی را تا رسیدن به مرحله خارج فقه و اصول نزد دو برادر بزرگوارش ادامه داد و در این میان بخشی از درس مکاسب را نیز نزد مرحوم سید حسین بحر العلوم رضوان الله تعالی علیه آموخت.
حضرت آیت الله سید علی اکبر حائری تمامی دروس مقدمات و سطوح حوزه را تا پیش از بیست سالگی به اتمام رسانید و هنگامی که وارد بحث خارج فقه و اصول شد هنوز دهه‌ی دوم زندگانی را به پایان نرسانده بود.
وی تحصیلات خارج فقه و اصول را نزد حضرت آیت الله العظمی شهید سید محمد باقر صدر فرا گرفت و از درر گهربار آن استاد فرزانه استفاده می‌کرد به گونه‌ای که اعجاب استاد را به رغم جوانی و کمی سن در فهم و استیعاب مطالب علمی برانگیخت.
ایشان بیش از پنج سال از دروس خارج مرحوم شهید صدر استفاده کرد و در این میان همچنین از دروس حضرت آیت الله العظمی خوئی رحمه الله در بحث خمس بهره جست.
وی در درس شهید صدر رحمة الله علیه در کنار دیگر شاگردان برجسه‌ی ایشان همچون شهید آیت الله سید محمد صدر که ملقّب به شهید صدر ثانی بود و همچون مرحوم آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی و مرحوم شهید آیت الله سید محمد باقر حکیم و حضرت آیت الله سید کاظم حائری و بزرگان دیگر قرار گرفت و در سال‌های پایانی زندگانی استاد، در زمره‌ی شاگردان خاصّ آن شهید فرزانه قرار گرفت، تا جایی که استاد از ایشان برای حضور در درس خاصی که برای برخی از شاگران برگزار می‌کردند دعوت نمود.
مهاجرت به ایران
پس از آن که انقلاب اسلامی در ایران در سال ۱۳۵۷ هجری شمسی به ثمر نشست و در رأس حکومت آن یکی از مراجع شیعه زمام امور را به دست گرفت، رژیم ستمگر بعث عراق احساس خطر کرد و احساس کرد که زنگ خطر قیام مردم عراق نیز به صدا در آمده. در این هنگام حکومت بعث عراق فشار را بر حوزه نجف و علی الخصوص شهید سید محمد باقر صدر که از مراجع انقلابی به شمار می‌آمد و به صراحت از انقلاب ایران حمایت کرده بود، بیشتر کرد تا جایی که ایشان را در رجب سال ۱۳۵۸ هجری شمسی بازداشت نمود. این امر باعث شد که مردم عراق در ۱۷ رجب همان سال قیامی کنند که به «انتفاضه رجب» معروف شد.
حضرت آیت الله سید علی اکبر حائری که از محرکان اصلی این انتفاضه بود، در میان همین حرکت مردمی دستگیر شد و به زندان افتاد، لکن پس از تحمّل ۳ ماه حبس و شکنجه در زندان‌های رژیم بعث (که در آن زمان، ریاست آن به دست احمد حسن البکر مجرم و ستمگر معروف زمان خود بود) یک اتفاق سیاسی منجر به آزادی موقّت تمامی زندانی‌های سیاسی در بند حکومت بعث شد، و آن اتفاق سیاسی چیزی نبود جز کودتایی که توسط صدام حسین (لعنة الله علیه) رخ داد. صدام پس از کودتا و عزل احمد حسن البکر زمام امور را به دست گرفت و آزادی تمامی زندانیان سیاسی در بند را اعلام کرد، هر چند این زندانیان پس از مدت کوتاهی مجددا بازداشت شدند، اما حضرت آیت الله سید علی اکبر حائری که اصالت ایرانی داشت، بالاجبار به ایران فرستاده شده و ایشان را در مرزهای ایران رها کردند و این امر به مهاجرت اجباری ایشان به ایران انجامید.
فعالیت‌های علمی پس از مهاجرت به ایران
ایشان حضور در دروس خارج فقه و اصول را در ایران نزد برادر بزرگوارش حضرت آیت الله العظمی سید کاظم حائری به مدت ۱۵ سال ادامه دادند تا جایی که به دست ایشان به درجه اجتهاد نائل آمد. همچنین در این میان مدت کوتاهی نیز از درس خارج اصول حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی نیز استفاده کرد.
حضور ایشان در ایران ۲۳ سال به طول انجامید و در این مدت فعالیت‌های علمی را دنبال کرده و به تدریس دروس سطح حوزه پرداخت و به یکی از اساتید مبرز اصول فقه در قم بدل شد تا جایی که جزوات درسی ایشان دست به دست میان طلاب می‌چرخید و دروس ضبط شده ایشان در کتابخانه‌های صوتی به صورت امانی به طلاب ارائه می‌شد، تا آن که در سال ۱۳۸۱ هجری شمسی شروع به تدریس درس خارج نمود.
بازگشت به نجف اشرف
حضرت آیت الله سید علی اکبر حائری پس از ۲۳ سال دوری از زادگاهش، بلافاصله پس از سقوط رژیم بعث عراق به درخواست برادر بزرگش حضرت آیت الله العظمی سید کاظم حائری به نجف اشرف بازگشت. آیت الله سید کاظم حائری مکتوبی را همراه ایشان خطاب به مقلدینشان و عموم مردم عراق فرستادند و به طلاب حوزه علمیه نجف توصیه کردند که از چشمه جوشان علمی او استفاده کنند.
در نامه آیت الله سید کاظم حائری چنین آمده است: «إنّي قد بعثت إليكم أخي وثقتي فضيلة حجّة الإسلام والمسلمين السيّد علي أكبر الحائري حفظه الله الذي حضر ردحاً من الزمن أبحاث أستاذنا الشهيد السعيد آية الله العظمى السيّد محمّد باقر الصدر رحمه الله، وحضر ردحاً من الزمن أوسع من ذلك أبحاثنا حتّى أصبح خير إنسانٍ يستطيع أن يمثّل هذه المدرسة العلميّة الشامخة، وقد طلبت منه أن يغني الحوزة العلميّة النجفيّة بدروسه القيّمة سواء على مستوی ما يسمّى بالسطح العالي أو على مستوی بحث الخارج فقهاً وأصولاً كي يعمّر بذلك الحوزة العلميّة إن شاء الله. فعليكم بالاستفادة من معين علمه والاستضاءة بآرائه.»
«اینجانب، برادرم جناب حجت الاسلام و المسلمین سید علی اکبر حائری حفظه الله را که مورد وثوق و اطمینان من است و مدتی در درس استاد شهید سعیدمان حضرت آیت الله العظمی سید محمد باقر صدر رحمه الله شرکت کرده و مدتی بیشتر در درس‌های اینجانب شرکت نموده تا جایی که به شایسته‌ترین فرد بدل گشته که بتواند نمونه بارز و معرف این خط مدرسه علمی بزرگ باشد، به سوی شما می‌فرستم و از او درخواست کردم که با حضور در حوزه علمیه نجف و تدریس دروس علمی در آن، چه در مقطعی که به سطوح عالی شناخته می‌شود و چه در مقطع بحث خارج فقه و اصول به غنای آن حوزه بیفزاید و حضور سازنده‌ای در آن حوزه علمیه داشته باشد ان شاء الله. پس بر شماست که از چشمه جوشان او بهره بگیرید و از آراء علمی ایشان روشنایی یابید.»
فعالیت‌های علمی پس از بازگشت به عراق
حضرت آیت الله سید علی اکبر حائری فعالیت‌های علمی خود را بلافاصله پس از بازگشت به نجف اشرف در شوّال ۱۳۸۲ هجری شمسی از سر گرفت و به تدریس دروس خارج پرداخت و در کنار آن از تدریس در رشته‌های دیگری چون رجال و دروسی پیرامون کتاب أسس المنطقيّة للاستقراء (تألیف آیت الله شهید سید محمد باقر صدر) و … باز ننشست.
آثار و تألیفات علمی
الف. از مهمترین آثار منتشر شده ایشان شرح توضیحی و مفصلی است که بر کتاب حلقه ثالثه مرحوم شهید صدر نگاشته است که جزء اول آن به زیور طبع آراسته شده است. کما این که تعلیقات و حواشی ایشان بر حلقه اولی و حلقه ثانیه نیز چاپ شده است.
ب. ایشان تقریرات دروس مرحوم شهید صدر را نیز به نگارش در آورده که در موضوعات ذیل است:
- نواهی
- عموم و خصوص
- مطلق و مقید
- مفاهیم
- علم اجمالی
ج. مقالات علمی از ایشان در مجلات مختلف یا به صورت مستقل در یک جزوه علمی به چاپ رسیده که فهرست آن از این قرار است:
- منطقة الفراغ في التشريع الإسلامي، این مقاله در زمره‌ی مقالات کنگره وحدت اسلامی بوده که در مجله «رسالة التقريب» شماره ۱۱ به چاپ رسیده است.
- نظرية حقّ الطاعة، این مقاله در مجله «الفکر الإسلامي» شماره ۸۷ به چاپ رسیده است.
- حديث الساعة في نظريّة حقّ الطاعة، در مجله «پژوهش‌های اصولی» شماره ۱ و همچنین در ملحقات انتهایی کتاب شرح حلقه ثالثه به چاپ رسیده است.
- الإبداع في تفسير حقيقة الأحكام الظاهريّة، در مجله «پژوهش‌های اصولی» شماره ۲ به چاپ رسیده است.
- الحکم الأوّلي والثانوي، در مجله «پژوهش‌های اصولی» شماره ۶ به چاپ رسیده است.
- إشتراك الأحكام بين العالم والجاهل، در مجله «پژوهش‌های اصولی» شماره ۷ به چاپ رسیده است.
د. ایشان زندگی‌نامه مفصلی در شرح حال استادشان شهید سید محمد باقر صدر نگاشته‌اند که در مقدّمه «دروس في علم الأصول» چاپ مجمع الفکر الإسلامي به چاپ رسیده است.
ه. ایشان همچنین خلاصه‌ای از کتاب «ولاية الأمر في عصر الغيبة» تألیف آیت الله العظمی سید کاظم حائری را به تحریر در آورده که در مقدمه کتاب مزبور به چاپ رسیده است.
و. کتابی از ایشان تحت عنوان «کرامت مولی أمیر المؤمنین علیه السلام» به نگارش در آمده که در آن داستان کرامتی را که برای یکی از فرزندانش رخ داده است به تفصیل ذکر کرده است.
فعالیت‌های اجتماعی فرهنگی
حضرت آیت الله سید علی اکبر حائری در طول عمر خود افزون بر فعالیت‌های علمی و تدریسی که پیش از این ذکر شد، فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی دیگری نیز داشته است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
- مشارکت در تأسیس مؤسسه «مجمع الفکر الإسلامي» در قم در سال ۱۳۶۶ هجری شمسی. ایشان جزء هیأت مؤسس این مؤسسه بودند که منجر به انتشار صدها کتاب علمی شد.
- مشارکت در تأسیس مؤسسه «مرکز الأبحاث التخصّصيّة للشهید الصدر قدّس سرّه» در قم در سال ۱۳۷۹ هجری شمسی. ایشان جزء هیأت مؤسس این مؤسسه بودند.
- مشارکت فعال در برپایی کنگره بین المللی شهید صدر که در سال ۱۳۷۹ هجری شمسی به مناسبت بیستمین سالگرد شهادت شهید صدر در تهران برگزار شد. ایشان از اعضای اصلی تأسیس این کنگره و دبیر علمی گروه اصول این کنگره بودند و اشراف علمی بسیاری از آثاری که در این کنگره به چاپ رسید بر عهده ایشان بود.
- تأسیس «مرکز الثقافة الإسلاميّة» در مشهد مقدّس در اوایل حضورشان در ایران که هدف از این مؤسسه فرهنگ‌سازی در جوانان عراقی بود که از عراق به ایران مهاجرت کرده بودند.
کما این که در همان دوره یک مدرسه ابتدایی برای کودکان عراقی مقیم مشهد بر پا کردند تا با کار فرهنگی این کودکان را با آموزه‌های شیعی آشنا گردانند. - در حال حاضر نیز ایشان مشغول تربیت نسلی از طلاب علوم دینی در مقطع خارج فقه و اصول در نجف اشرف هستند که با خط علمی و فرهنگی مرحوم شهید سید محمد باقر صدر آشنا باشند تا در جامعه علمی در حد امکان خلاء های موجود را پر کنند.